V. Tiến hành điều tra sơ khởi về cái chết của Thầy Giảng Anrê Phú Yên, tháng 12 năm 1644, tại Thành phố Macau
9. Biên Bản Nhân Chứng Thứ Bảy về Cái Chết Của Thầy Giảng Anrê Phú Yên: Anrê de Souza và Antonio Fernandes
Sau những ngày nghỉ lễ Giáng Sinh và Tết Dương lịch, ngày bảy tháng giêng năm 1645, công việc điều tra tiếp tục. Những nhân chứng lần nầy tuy có mặt tại Đàng Trong vào thời điểm diễn ra cuộc hành hình thầy Anrê nhưng ngoài bảy vị trực tiếp chứng kiến tại chỗ những gì xảy ra trong hai ngày 25 và 26 tháng 7 năm 1644, những người nầy tuy hiện diện ở Hội An, nhưng do công việc mua bán, tìm hàng nên họ không trực tiếp mắt thấy tai nghe. Tuy vậy họ cũng được mời thẩm vấn và đôi khi cũng có những tiết lộ thú vị. Hai nhân chứng số tám và số chín là Anrê de Souza và Antonio Fernandes được triệu tập. Họ còn rất trẻ, người 20, kẻ 22, tuy vậy họ cũng biết rõ xứ Đàng Trong, có người đến hai lần. Tuy không trực tiếp chứng kiến cuộc hành hình nhưng sau những cảnh báo hậu quả nặng nề nếu khai man, hai anh thành thật khai báo những gì mình biết rõ ràng. Đọc những lời khai của họ, chúng ta thấy hoàn toàn trùng khớp với những biên bản khác. Anh Anrê de Souza xuất hiện tại cơ quan điều tra, anh khai không có mặt vì đi mua hàng. Sau cuộc hành hình các anh thấy các mấy tấm khăn đẫm máu, nhìn thấy một vài người Bồ mang những chiếc mù soa và những chiếc khăn thấm máu của vị tử đạo. Nhân chứng số 9, tuy trẻ tuổi nhưng đã hai lần đến Đàng Trong, anh còn giữ riêng một cỗ tràng hạt của thầy Anrê mà anh cho là của thầy (Có lẽ một phần thôi vì các nhân chứng sau nầy cũng có một vài hạt hoặc một phần).
Trường Trung học Phổ thông NGUYỄN DU, Thanh Chiêm, hè 2008. Vào thế kỷ 17 là địa điểm Dinh Trấn Cachao, nơi Ông Nghè Bộ tuyên án tử cho thầy giảng Anrê Ranran. Bàu sen nở rộ vào tháng bảy. Di tích dòng sông cũ chảy trước Dinh Trấn.
Ảnh: Trường Thăng.
NHÂN CHỨNG THỨ TÁM: Anrê de Souza
Ngày bảy tháng Giêng năm 1645, tại thành phố mang Danh Thiên Chúa của Macao, tại địa điểm đã chỉ định tại nhiệm sở của Đức Cha tổng quyền Manoel Fernandes, phụ tá có bổng của nhà thờ chính toà Goa, anh Anrê de Souza xuất hiện, sinh quán tại thành này, làm lính gác, anh khai mình khoảng 22 đến 23 tuổi, con của Manoel de Souza và Luzia da Trindade, nhân chứng được thầy Manoel de Figueiredo chỉ định ở trên, và được triệu tập bởi thư tín viên Antonio Rangel. Đức Cha tổng quyền cho anh thề trên Sách Phúc Âm, anh đặt tay phải lên Sách Phúc Âm, và anh thề hứa nói sự thật về những gì anh biết và trả lời những câu hỏi sẽ được đặt ra cho anh. Trả lời câu hỏi năm nay anh có xưng tội hay không và bao nhiêu lần, anh trả lời là từ mùa Chay qua cho đến hôm nay anh đã xưng tội mười hay mười một lần, và lần mới đây nhất anh xưng tội với cha Costa nhà thờ thánh Laurent Domingos Preto, anh là giáo dân ở đây, và anh đã lãnh nhận Thánh Thể từ tay của ngài. Trả lời câu hỏi anh có khi nào bị công khai dứt phép thông công không, anh trả lời rằng nhờ lòng thương xót của Thiên Chúa, anh chưa bao giờ bị. Và khi được khuyến khích phải nói sự thật theo lời thề mà anh đã thề, và suy xét đến trách nhiệm nặng nề khi thề gian dối, vậy anh chỉ nói những gì anh biết được.
Nhân chứng được chất vấn về câu hỏi thứ nhất của bảng câu hỏi, bằng cách nào đó anh có biết một thanh niên 19 tuổi người Nam Việt, đặt tên là Anrê; với phần còn lại được chỉ rõ ra trong mục này.
Nhân chứng trả lời rằng đã nghe những người Bồ đến Nam Việt vào đợt gió mùa cuối cùng nói những điều đó, và chính nhân chứng, đã đến đó cùng với họ, nhưng nhân chứng đã có mặt trên một chiếc CHÔ (tàu buôn) để đến miền đất nầy, và anh lên đất liền chỉ để tìm hàng tiếp tế; vậy anh ta đã nghe những người Bồ này kể rằng thầy Anrê đã bị bắt và bị giết chết ở Kẻ Chàm bởi vì thầy là người Kitô hữu và vì thầy nhiệt tình làm việc cho dân Kitô giáo; và nơi các Kitô hữu rõ ràng hiển nhiên và ai cũng biết thầy là Kitô hữu đã được rửa tội, và thầy phục vụ cho cha Alexandre Rhodes.
Câu hỏi thứ hai:
Một góc trang trí ngày giỗ Á thánh Anrê Phú Yên tại Đền thánh Phước Kiều, Điện Bàn.
Nhân chứng chẳng biết gì cả.
Câu hỏi thứ ba:
Nhân chứng trả lời rằng đã nghe những người Bồ này tiết lộ rằng thầy Anrê đã bị kết án tử hình vì thầy là người Kitô hữu, và ông quan nước này đã tuyên án, và thầy đã bị cầm tù, bị hành quyết bằng những nhát giáo đâm, và bị cắt cổ, thầy đã bị giết chết trong khi vẫn kiên vững trong đức tin.
Câu hỏi thứ tư:
Nhân chứng trả lời rằng đã nhìn thấy một vài người Bồ mang những chiếc mù soa và những chiếc khăn thấm máu của vị tử đạo; và đã nghe nói rằng thi thể thầy Anrê được trao cho cha Alexandre Rhodes; và ngài trao lại cho thuyền trưởng João de Rezende, người này lại đưa thầy về thành này, ở đây thầy được trao lại cho các cha Dòng Tên; và một sự kiện hiển nhiên và ai cũng biết là thầy được tiếp đón long trọng.
Câu hỏi thứ năm:
Nhân chứng trả lời có nghe nói những vị vua và quan đó là những kẻ thù nghịch đạo Chúa, và không muốn có những Kitô hữu trong đất nước của họ. Và như thế rõ ràng hiển nhiên và mọi người đều biết rằng khi người ta đã bắt được thầy Anrê, người ta đã thu lấy luôn nhiều bức ảnh và đồ lễ, gồm có cả chén thánh, tất cả những thứ đó sau đó đã được trả lại cho cha Alexandre Rhodes. Và đây cũng là một sự kiện hiển nhiên và những Kitô hữu có mặt tại đó đều rõ cả.
Câu hỏi thứ sáu:
Nhân chứng trả lời rằng sự kiện rõ ràng và ai cũng biết là thầy Anrê đã bị giết chết chỉ vì thầy là người Kitô hữu, chứ không phải vì thầy đã phạm một tội nào khác.
Câu hỏi thứ bảy:
Nhân chứng trả lời rằng không biết gì về điều đó qua kinh nghiệm cá nhân, cũng chưa nhìn thấy thầy Anrê; nhưng một điều chắc chắn đó là một người đã hiến mình chịu chết, và chấp nhận cái chết vì thầy là Kitô hữu, và để không chối bỏ đức tin Công giáo, nên (chắc chắn) thầy phải có tất cả những nhân đức đó; và chính nhân chứng cũng thành thật tin chắc rằng thầy Anrê có những nhân đức đó, và thầy nhiệt thành trong việc phụng sự Thiên Chúa.
Câu hỏi thứ tám:
Nhân chứng trả lời rằng thầy Anrê được xem như vị thánh tử đạo thực thụ và được những người Kitô hữu có biết cái chết đó và chính nhân chứng tôn kính như thế. Nhân chứng cũng xem câu chuyện mà những người đã nhìn thấy kể lại cho mình là thực; và nhân chứng có một miếng vải thấm máu của vị tử đạo; thi thể của thầy được đặt ở Trường thánh Phaolô của thành này; nhưng chính nhân chứng không biết cho đến bây giờ Thiên Chúa đã làm phép lạ nào nhờ sự chuyền cầu của thầy chưa.
Và sau khi tờ khai này đã được đọc lại từng chữ một cho nhân chứng, anh tuyên bố rằng tờ khai được viết đúng theo sự thật, và anh nhìn nhận là lời khai của mình và xác nhận điều đó, nhân chứng không có gì để thêm vào hay bớt đi; và anh ký tên cùng với Đức Cha tổng quyền, và với tôi, cha Antonio da Silva, thư ký tư pháp của toà giám mục này và công chứng viên chính trong vụ án này, người đã chép lại lời khai này. Ký tên: Anrê de Souza, Manoel Fernandes, tổng quyền. Cha Antonio da Silva.
NHÂN CHỨNG THỨ CHÍN: Antonio Fernandes
Vào cùng một ngày, tháng, và năm đã khai trên, Antonio Fernandes xuất hiện, anh sinh quán ở thành này, là con của Salvador Pires và Gracia Fernandes, là nhân chứng được chỉ định bởi thầy Manoel de Figueiredo và được thư tín viên Antonio Rangel triệu tập. Đức Cha tổng quyền cho thề trên Sách Phúc Âm, nhân chứng đặt tay phải lên Sách Phúc Âm và thề nói sự thật theo những gì biết được và trả lời câu hỏi sẽ được đặt ra. Nhân chứng khai mình 20 tuổi. Trả lời câu hỏi năm nay, và trong mùa Chay anh có xưng tội không, và mấy lần, nhân chứng trả lời đã xưng tội bốn lần, hai lần tại Nam Việt và hai lần tại đây Macao, và lần mới đây xưng tội với một cha Dòng Tên mà nhân chứng không biết tên. Anh đã lãnh nhận bí tích Thánh Thể ở nhà thờ thánh Laurent từ tay của cha sở. Và trả lời câu hỏi anh có bao giờ bị dứt phép thông công không, anh khai rằng nhờ lòng thương xót của Thiên Chúa anh chưa bao giờ bị. Với lời khuyến khích phải nói sự thật trong việc làm chứng này, anh nói mình biết rõ thề gian là một tội nặng nề.
Câu hỏi thứ nhất:
Nhân chứng trả lời rằng đã có hai lần đến Nam Việt, đã nhìn thấy Anrê thầy giảng, và anh được biết rằng đó là một kitô hữu đã được rửa tội, ở với cha Alexandre Rhodes; người ta bảo cha mẹ của Anrê là Kitô hữu. Việc thầy Anrê bị bắt tại Hội An trong nhà cha Alexandre Rhodes, là người mà thầy phụ giúp trong việc quản trị những người theo Kitô giáo ở đó, và sau đó bị giải đi giam ở Kẻ Chàm là một việc hiển nhiên rõ ràng ai cũng biết.
Câu hỏi thứ hai:
Nhân chứng trả lời rằng đã nghe Kitô hữu người Bồ đang có mặt tại Nam Việt vào dịp này nói công khai rằng thầy Anrê bị bắt giữ, bị trói, và đối xử tồi tệ, thầy đã phải chịu đòn vì thầy là Kitô hữu, và bị giải về Kẻ Chàm đến trước mặt quan, ở trước mặt quan thầy đã thẳng thắn khai thầy là Kitô hữu. Và vì lý do đó thầy bị ném vào ngục giam với một Kitô hữu khác gọi là Anrê Cả. Người này được thả ra nhờ sự can thiệp của những người Bồ; nhưng nhân chứng không biết thầy Anrê bị bắt giữ trong bao nhiêu thời gian thì chịu tử đạo.
Câu hỏi thứ ba:
Nhân chứng trả lời rằng sự việc hiển nhiên và tất cả những người Bồ đó ai cũng biết rằng vua nước này đã giao cho một viên quan nhiệm vụ đi bắt các Kitô hữu, và giết chết những kẻ chuyên chú làm cho người ta theo Kitô giáo. Viên quan này, từ Kẻ Chàm là nơi ông ở, đã sai lính đi lùng sục ở Hội An bắt tất cả các thầy giảng có mặt ở đó; và quả vậy, người ta đã bắt thầy Anrê, và đã lên án tử hình thầy, mà sự khẩn nài cũng như sự can thiệp của những người Bồ cũng không làm được gì để cứu mạng thầy. Những người này đã kể rằng thầy Anrê đã vui lòng chấp nhận bản án đó, và mang chiếc gông trên lưng thầy bị giải đi đến một nơi xa dân cư, và ở đó thầy bị đâm bằng những nhát giáo và bị cắt cổ, trong khi đó thầy luôn luôn tuyên xưng niềm tin vào Chúa Giêsu Kitô với lòng kiên định. Và sự việc hiển nhiên ai cũng biết rằng thầy Anrê trước khi bị giết chết đã tuyên bố thầy chết bởi thầy là người Kitô hữu, chứ không phải vì một việc làm xấu xa nào thầy đã phạm.
Câu hỏi thứ tư:
Nhân chứng trả lời rằng việc đó quá rõ ràng và mọi người ai cũng biết, và chính nhân chứng đã nghe João de Rezende thuyền trưởng của chiếc tàu đã đưa thầy Anrê cũng như chính nhân chứng cập bến thành này. Antonio Pecanha Francisco de Azevedo, Horacio Massa, Agostinho da Silva, và cha Alexandre Rhodes, và những người khác đã là nhân chứng của cái chết này, vì đã đồng hành với thầy Anrê từ nhà giam đến nơi tử đạo. Và cũng giống vậy, nhân chứng đã nghe nói, và biết chắc chắn rằng thi thể và máu của thầy Anrê đã được tiếp nhận với lòng cung kính như dành cho một vị tử đạo. Thi thể đó được trao cho cha Alexandre Rhodes Dòng Tên, ngài lại giao cho João de Rezende, người này đưa thầy đến thành Macao, ở đó thầy được tiếp rước với sự lòng mộ mến và trang trọng của phần đông dân chúng, và được trao cho cha giám đốc Học viện của Dòng Tên; và chính nhân chứng cũng có một chuỗi hạt của Anrê, mà anh giữ với lòng mộ mến và yêu quí.
Câu hỏi thứ năm:
Nhân chứng trả lời đã nghe những người Bồ nói tất cả những điều đó, và đó là điều rõ ràng ai cũng biết.
Câu hỏi thứ sáu:
Nhân chứng trả lời rằng điều rõ ràng và ai cũng biết và theo ý kiến nhất quán chung thì thầy Anrê bị giết chết vì lòng thù hằn đối với đạo, chứ không phải vì bất cứ một tội nào thầy đã phạm.
Câu hỏi thứ bảy:
Nhân chứng trả lời rằng rõ ràng mọi người đều biết thầy Anrê là một Kitô hữu rất tốt, nhiệt thành vì vinh danh Thiên Chúa, và thầy tuân giữ giới luật của Ngài và thầy có những nhân đức đó.
Câu hỏi thứ tám:
Nhân chứng khai rằng thầy Anrê đã được coi như một vị anh hùng tử đạo và được những người hiện diện, các kitô hữu ở Nam Việt cũng như ở thành phố này (Macao) tôn kính như thánh tử đạo; những thánh tích của thầy được nhiều người trân trọng, họ sùng mộ thầy; và thi thể thầy được đặt trong Học viện Dòng Tên của thành phố này, ở đó thầy được vinh dự tiếp đón và được an vị với lòng sùng mộ; nhưng chính nhân chứng không biết cho đến bây giờ Thiên Chúa đã thực hiện phép lạ nào do sự chuyển cầu của thầy hay chưa. Và nhân chứng không nói gì thêm nữa.
Sau khi chứng từ này được đọc lại từng chữ cho nhân chứng nghe, anh tuyên bố chứng từ này được viết theo đúng sự thật, và anh không có gì để thêm vào hay rút bớt lại; và anh nhận đó là những lời chứng của mình và xác nhận điều đó; và anh ký tên cùng với Đức Cha Tổng Quyền, và với tôi, cha Antonio da Silva, thư ký tư pháp và công chứng viên chính trong vụ án này, là người đã chép lời chứng này. Ký tên Antonio Fernandes, Đức Cha Manoel Fernandes, tổng quyền. Cha Antonio da Silva.
nguồn: blog cố Lm. Antôn Nguyễn Trường Thăng, antontruongthang.com, với sự trau chút của chúng tôi cùng với cha Antôn khi ngài còn sống