V. Tiến hành điều tra sơ khởi về cái chết của Thầy Giảng Anrê Phú Yên, tháng 12 năm 1644, tại Thành phố Macau
11. Biên Bản Nhân Chứng Thứ Mười Hai và Mười Ba về Cái Chết Của Thầy Giảng Anrê Phú Yên: Anrê Norete và João Pinto
Dinh trấn Thanh Chiêm và phố Nhật Bản tại Hội An với hai con đường dài 300 thước và chợ dù Phù Tang đặc trưng. Ảnh trích đoạn từ tranh thế kỷ 17: GIAO CHỈ QUỐC MẬU DỊCH HẢI ĐỒ hiện treo tại một ngôi chuà thành phố Nagoya, Nhật Bản.
Cùng ngày 9 tháng giêng Dương lịch 1645, tại Macau, trong ngôi nhà và căn phòng đã được chỉ định, hai nhân chứng khác Anrê Norete và João Pinto được mời đến để kể lại những gì mắt thấy tai nghe trong thời gian lưu tại Đàng Trong, tháng 7 năm 1644.
Anh Anrê Norete, khoảng 19 hay 20 tuổi , đồng tuổi với thầy Anrê nên biết rõ thầy giảng Anrê “là một Kitô hữu đã được rửa tội, cha mẹ là người Kitô hữu.” Anh thành thật khai báo là không quan tâm nhiều những chi tiết về thời gian “chính nhân chứng không biết cái chết xảy ra vào ngày nào vì không hiện diện, và vì không suy nghĩ về ngày mà những sự kiện đó xảy ra.” Anh chỉ biết khi tìm hiểu thêm: “vì đã nghe được từ chính những cá nhân chứng kiến và đã có mặt vào lúc thầy Anrê chết nhiều người đang hiện diện đã thu lấy máu và các thánh tích mà họ tìm được, còn thi thể thầy, sau đó, được những Kitô hữu bản xứ, chuyển đi vào ban đêm, qua những con đường quanh co, giao cho cha Alexandre Rhodes.” Tuy nhiên cũng như những người khác: “chính nhân chứng cũng có một mảnh của chiếc áo dài và một hạt trong chuỗi Mân côi của thầy mà nhân chứng vô cùng quý mến.”
João Pinto lớn tuổi hơn Anrê Norete, 30 tuổi, cũng khẳng định việc mình biết khá rõ về thầy và gia đình thầy Anrê “nhân chứng trả lời rằng biết rất rõ thầy Anrê (il l’avait très bien connu), bởi vì chính nhân chứng đã đến Nam Việt, nhân chứng biết cha mẹ thầy Anrê là Kitô hữu, và thầy phục vụ cha Alexandre Rhodes Dòng Tên làm việc giữa những người Kitô hữu Nam Việt; thầy bị bắt chỗ gần Hội An vào năm 1644, khi thầy đang ở trong nhà cha, và bị giải đến Kẻ Chàm ở đó thầy bị giết chết.”
Chỗ gần Hội An là đâu? Có lẽ ở vùng Thanh Hà, phía Tây khu phố Nhật Bản ở Hội An. Cần tìm hiểu thêm.
Hai nhân chứng tuy không có mặt trong ngày đầu nhưng xem ra họ rất rõ những gì xảy ra sau cái chết của thầy. Lý hình không thể ném xác trôi sông như các vùng hoang vắng khác vì sông Thu Bồn trong mùa hè, mực nước xuống thấp, cuối nguồn là phố Hội An và nhiều làng mạc trù phú, nên họ không lưu ý đến xác nữa. Các người Bồ Đào Nha và linh mục Alexandre de Rhodes lánh mặt, xem ra cũng không quan tâm đến thi thể thầy Anrê, nhưng có lẽ đã ngầm báo cho giáo dân việc gì phải làm để che mắt Ông Nghè Bộ và những nô bộc của ông. Âm thầm, sau khi đám đông giải tán, lợi dụng màn đêm, giáo dân chuyển xác thầy đến một bãi cát hoang vắng trên sông Chợ Củi (Sài Giang) hoặc các nhánh sông Thu Bồn khác, nơi đó cha Alexandre de Rhodes và những người thân tín chờ sẵn để chuyển về Hội An giao cho chiếc tàu buôn (Chô) của “João de Rezende, thuyền trưởng của tàu mang tên Thánh Gioan và Thánh Antôn” và y sĩ phẫu thuật Anrê Dias, nhân chứng số 10, lo việc khâu vá và tẩm liệm, ướp dược liệu để chuyển đi xa.
Hai nhân chứng 12 và 13 biết khá rõ điều nầy. Anh Norete khai “còn thi thể thầy, sau đó, được những Kitô hữu bản xứ, chuyển đi vào ban đêm, qua những con đường quanh co, giao cho cha Alexandre Rhodes.” Anh Pinto cũng xác nhận “các Kitô hữu Nam Việt đã trao thi thể của vị tử đạo lại cho ngài trong một chiếc thuyền tam bản (sampan), và ngài đưa thầy về Hội An, và trao lại cho João de Rezende, thuyền trưởng của tàu buôn (Chô).”
Từ những chi tiết nhỏ mà các chứng nhân cung cấp, chúng ta có thể dựng lại chính xác những diển biến trong hai ngày lịch sử 25 và 26 tháng 7 năm 1644 về việc hy sinh vì đức tin của thầy Việt An Đức (Anrê đất Việt).
LỜI KHAI CỦA NHÂN CHỨNG 12: Anrê Norete
Vào cùng ngày, tháng, năm đã được chỉ rõ ở trên, tại cùng một chỗ đã chỉ định, tại nhiệm sở của Cha tổng quyền, anh Anrê Norete có mặt, sinh quán tại thành này, lính gác, là con của Venture Norete và bà Gracia Temuda, anh khai mình khoảng 19 hay 20 tuổi, là nhân chứng được thầy Manoel de Figueiredo chỉ định và được triệu đến bởi thư tín viên Antonio Rangel. Cha tổng quyền cho anh thề trên Sách Phúc Âm, anh đặt tay trên Sách Phúc Âm và thề sẽ nói sự thật theo những gì mình biết, và những câu hỏi đặt ra. Với câu hỏi năm nay có xưng tội không, mấy lần, anh đáp rằng anh đã xưng tội hai lần sau khi từ Nam Việt trở về và để tuân giữ luật buộc mùa chay anh đã xưng tội với cha Frey Jeronimo Thánh Maria, tu sĩ dòng Capucin, và đã rước lễ từ tay của cha phó ở nhà thờ chính toà, giáo xứ của anh. Với câu hỏi có bao giờ đã bị dứt phép thông công chưa, anh khai rằng nhờ lòng thương xót của Chúa, chưa bao giờ anh bị dứt phép thông công. Và với lời cảnh báo phải nói sự thật và cân nhắc cẩn thận kẻo thề gian là một tội rất nặng, anh nói rằng mình ý thức rõ và biết rằng thề gian là một tội nặng nề, và vì thế mà anh sẽ nói theo sự thật anh biết.
Câu hỏi thứ nhất:
Nhân chứng trả lời rằng không biết mặt thầy Anrê, nhưng có nghe nói và theo dư luận và mọi người ai cũng biết rằng thầy Anrê là một Kitô hữu đã được rửa tội, cha mẹ là người Kitô hữu, và thầy là thầy giảng phục vụ cho cha Alexandre Rhodes; thầy bị bắt lúc đang ở trong nhà và đang phục vụ cha ở Hội An, sau đó bị giải đi Kẻ Chàm ở đó thầy bị giết chết.
Câu hỏi thứ hai:
Nhân chứng trả lời rằng không hay biết gì về mục này, trừ chuyện thầy Anrê bị bắt giữ, bị giải đi Kẻ Chàm, ở đó thầy bị giết chết bởi vì thầy là Kitô hữu, và đây là điều rõ ràng hiển nhiên ai cũng biết.
Câu hỏi thứ ba:
Nhân chứng trả lời có nghe nói từ miệng của những người Nam Việt, cũng như những Kitô hữu Bồ khác sống ở thành phố đó có mặt tại những địa điểm đó, kể lại rằng quan lớn ở Kẻ Chàm đã tuyên án tử hình cho thầy Anrê, thầy bị giải đi đến nơi pháp trường với cái gông lưng, và bị hành quyết giữa công chúng, bị đâm bằng giáo và bị cắt cổ họng, đang khi đó thầy vẫn tiếp tục tuyên xưng niềm tin vào Chúa Giêsu Kitô, và điều đó là hiển nhiên rõ ràng ai cũng biết; chính nhân chứng không biết cái chết xảy ra vào ngày nào vì không hiện diện, và vì không suy nghĩ về ngày mà những sự kiện đó xảy ra.
Câu hỏi thứ tư:
Nhân chừng trả lời rằng có biết điều đó vì đã nghe được từ chính những cá nhân chứng kiến và đã có mặt vào lúc thầy Anrê chết. Những người đó là Antonio Pecanha, João de Rezende, Agostinho da Silva, Francisco de Azevedo, cha Alexandre Rhodes, Horacio Massa, và những người khác; và sau cái chết, nhiều người đang hiện diện đã thu lấy máu và các thánh tích mà họ tìm được, còn thi thể thầy, sau đó, được những Kitô hữu bản xứ, chuyển đi vào ban đêm, qua những con đường quanh co, giao cho cha Alexandre Rhodes. Ngài lại giao cho João de Rezende, thuyền trưởng của tàu mang tên Thánh Gioan và Thánh Antôn, người này lại chở thầy đến thành phố Macao này, tại đây thầy được tiếp đón long trọng và lòng mộ mến, và dân chúng tuôn đến rất đông, thầy được trao lại cho giám đốc Dòng Tên, những điều này là hiển nhiên rõ ràng và ai cũng biết.
Câu hỏi thứ năm:
Nhân chứng trả lời rằng không biết gì về mục này, chỉ trừ việc nhân chứng nghe nói rằng thầy Anrê bị giết chết vì lòng thù hận đối với đức tin và vì thầy là Kitô hữu.
Câu hỏi thứ sáu:
Nhân chứng trả lời rằng có nghe nói rằng thầy Anrê bị hành quyết bởi vì thầy là Kitô hữu, chứ không phải vì bất cứ một tội ác nào thầy đã phạm.
Câu hỏi thứ bảy:
Nhân chứng trả lời rằng có nghe nói và điều hiển nhiên ai cũng biết rằng thầy Anrê có những nhân đức đã nói đó, và thầy đã tỏ cho thấy rõ, bởi vì thầy đã hiến mạng sống vì Chúa Kitô; và thầy nhiệt tình, sùng mộ trong việc phục vụ Giáo Hội, và thầy siêng năng phục vụ Giáo Hội, đó là điều hiển nhiên rõ ràng và ai cũng biết.
Câu hỏi thứ tám:
Nhân chứng trả lời rằng thầy Anrê được dân Kitô giáo ở Nam Việt cũng như ở Macao đây, nhìn nhận như một vị thánh tử đạo và được cung kính như thế, chính nhân chứng cũng có một mảnh của chiếc áo dài và một hạt trong chuỗi Mân Côi của thầy mà nhân chứng vô cùng quý mến; hiển nhiên và mọi người ai cũng biết rằng thi thể của thầy đang ở Học viện của Dòng Tên trong thành phố này; nhưng nhân chứng không biết Thiên Chúa có thực hiện phép lạ nào do sự chuyển cầu của thầy Anrê hay chưa.
Và chứng từ này được đọc lại từng chữ cho nhân chứng nghe, anh đã tuyên bố chứng từ này được viết ra theo đúng sự thật, và anh không có gì phải thêm vào hay bớt đi, anh nhận đây là chứng từ của mình và xác nhận điều đó; anh ký tên với Cha Tổng quyền, và với tôi, cha Antonio da Silva, thư ký tư pháp của toà giám mục và là công chứng viên chính của vụ án này, người đã chép chứng từ. Ký tên Anrê Norete. Manoel Fernandes, tổng quyền. Cha Antonio da Silva.
Nhà phố Nagasaki thế kỷ 17, gợi nhớ khu phố Nhật Bản tại Hội An. Trích từ tranh “Sơ đồ Nagasaki,” Viện bảo tàng Mỹ thuật Tachimi thành phố Nagasaki Nhật Bản.
Nguồn: Hội thảo quốc tế về Đô thị cổ Hội An 1991.
LỜI KHAI CỦA NHÂN CHỨNG THỨ 13 : João Pinto
Vào cùng một ngày, tháng và năm, và tại một nơi đã được chỉ định và nêu trên, anh João Pinto có mặt. Sinh quán tại thành phố này, là con của Jeronimo Paes và bà Luisa Morcira, anh đã khai mình 30 tuổi, là nhân chứng được thầy Manoel de Figueiredo chỉ định và được thư tín viên Antonio Rangel triệu tập. Cha Tổng quyền cho anh thề trên Sách Phúc Âm, anh đặt tay phải lên Sách Phúc Âm và thề sẽ nói sự thật về những gì anh biết và theo những câu hỏi được đặt ra. Trả lời câu hỏi anh có xưng tội trong năm này không và mấy lần, anh đáp đã xưng tội hai lần với cha Alexandre Rhodes ở Nam Việt, và đã lãnh nhận Thánh Thể từ tay ngài để làm tròn bổn phận Rước Lễ mùa Phục Sinh. Trả lời câu hỏi anh có bao giờ bị dứt phép thông công cách công khai không, anh đáp nhờ lòng thương xót của Thiên Chúa, anh chưa bao giờ bị dứt phép thông công. Với tư cách là một nhân chứng, anh nhận được lời cảnh báo phải suy xét cẩn thận vì tội thề gian là một tội rất nặng, anh đáp rằng anh đã ý thức rõ tội thề gian rất nặng nề; và vì thế anh sẽ nói sự thật theo như những gì anh biết.
Câu hỏi thứ nhất:
Nhân chứng trả lời rằng biết rất rõ thầy Anrê, bởi vì chính nhân chứng đã đến Nam Việt, nhân chứng biết cha mẹ thầy Anrê là Kitô hữu, và thầy phục vụ cha Alexandre Rhodes Dòng Tên làm việc giữa những người Kitô hữu Nam Việt; thầy bị bắt chỗ gần Hội An vào năm 1644, khi thầy đang ở trong nhà cha, và bị giải đến Kẻ Chàm ở đó thầy bị giết chết.
Câu hỏi thứ hai:
Nhân chứng trả lời rằng có nghe nói thầy Anrê đã bị trói và bị đánh đập vào lúc bị bắt giữ, và nhân chứng nghe được điều này từ miệng những người Bồ và các Kitô hữu. Những người này cũng đã kể rằng khi thầy bị tra khảo về đức tin mà thầy vẫn tuyên xưng, thầy đã thẳng thắn tuyên xưng niềm tin ấy; và vì lý do đó thầy bị nhốt tù với một cái gông trên đôi vai, cùng với một Anrê khác, người này đã già và đã được tha; nhân chứng không biết gì khác hơn về mục này.
Câu hỏi thứ ba:
Nhân chứng trả lời rằng đã điều hiển nhiên và mọi người đều biết rằng quan Ông Nghè Bộ đã tuyên án tử hình tại Kẻ Chàm. Và thầy Anrê đã vui vẻ chấp nhận, thầy bị trói, vai mang gông, dẫn đến nơi pháp trường, tại đó thầy bị giáo đâm và bị cắt cổ, trong khi đó thầy vẫn tiếp tục tuyên xưng đức tin vào Chúa Giêsu Kitô; những sự kiện này hiển nhiên rõ ràng và ai cũng biết; và nhân chứng đã nghe câu chuyện này từ miệng những người đã chứng kiến cái chết này kể lại.
Câu hỏi thứ tư:
Nhân chứng trả lời rằng những người chứng kiến cái chết này là: Francisco Azevedo, Antonio Pecanha, João de Rezende, Antonio Mendes, Lourenco Fernandes, Agostinho da Silva, Horacion Massa, và cha Alexandre Rhodes. Có nghĩa là các Kitô hữu Nam Việt đã trao thi thể của vị tử đạo lại cho ngài trong một chiếc thuyền tam bản (sampan), và ngài đưa thầy về Hội An, và trao lại cho João de Rezende, thuyền trưởng của tàu buôn (Chô), người này đưa thầy về đến thành phố này, ở đây thầy được tiếp đón với lòng mộ mến và long trọng, và được trao lại cho cha Giám đốc Học viện của Dòng, như đó là một sự kiện dư luận đều biết đến.
Câu hỏi thứ năm:
Nhân chứng trả lời rằng anh biết nhờ nghe nói rằng thầy Anrê đã bị giết vì thầy là Kitô hữu; và nhân chứng không biết gì hơn. Và trả lời câu hỏi anh có biết khi đi bắt thầy Anrê, quân lính đã lấy đi một số hình ảnh thánh và đồ thánh; và vào cùng dịp đó quan Ông Nghè Bộ đã lưu ý với cha Alexandre Rhodes rằng ngài phải trở về Macao, và không được làm cho người ta theo Kitô giáo nữa, bởi vì đó là ý chỉ của nhà vua. Nhân chứng trả lời rằng có nghe chính những người Bồ và những người Kitô hữu đã nói ở phần trên kể lại điều đó.
Câu hỏi thứ sáu:
Nhân chứng trả lời rằng có nghe nói, và đó là một sự kiện rõ ràng hiển nhiên và ai cũng biết rằng thầy Anrê đã bị hành quyết vì thầy là Kitô hữu, chứ không phải vì bất cứ một tội nào khác mà thầy đã phạm.
Câu hỏi thứ bảy:
Nhân chứng trả lời rằng điều hiển nhiên và mọi người ai cũng biết là thầy Anrê có những nhân đức đó, thầy siêng năng tham dự các bí tích Sám Hối và Thánh Thể, và thầy nhiệt thành vì vinh danh Thiên Chúa và vì Đạo Thánh Ngài.
Câu hỏi thứ tám:
Nhân chứng trả lời rằng thầy Anrê quả thực đã bị giết chết như những gì đã được trình thuật lại, và được mọi người coi là một vị anh hùng tử đạo thật sự và được đối xử như thế. Và vì lẽ đó mà mọi người tìm kiếm các thánh tích và trân trọng quí mến các thánh tích ấy; thi thể thầy được đặt tại Học viện của Dòng Tên ở thành phố này, được bảo vệ trong một áo quan với sự chỉnh tề và lòng tôn kính; nhưng chính nhân chứng không biết Thiên Chúa có đã thực hiện phép lạ nào do sự chuyển cầu của thầy chưa.
Và khi chứng từ trên của anh được đọc lại từng chữ, nhân chứng đã tuyên bố chứng từ này được viết ra đúng với sự thật, anh không có gì để thêm vào hay bớt đi, anh nhìn nhận đó là chứng từ của mình và xác nhận điều đó; và nhân chứng ký tên cùng với Cha tổng quyền, và với tôi, cha Antonio da Silva, thư ký tư pháp của toà giám mục và là công chứng viên chính trong vụ án này, và là người chép lại văn bản này. Ký tên: João Pinto. Manoel Fernandes, tổng quyền. Cha Antonio da Silva.
nguồn: blog cố Lm. Antôn Nguyễn Trường Thăng, antontruongthang.com, với sự trau chút của chúng tôi cùng với cha Antôn khi ngài còn sống