V. Tiến hành điều tra sơ khởi về cái chết của Thầy Giảng Anrê Phú Yên, tháng 12 năm 1644, tại Thành phố Macau
13. Biên Bản Nhân Chứng thứ Mười Sáu Về Cái Chết Của Thầy Giảng Anrê Phú Yên: Martim Luis
Sông kia giờ đã nên đồng. Đoạn sông Sài Giang (Sông Chợ Củi) chảy qua Dinh Trấn Thanh Chiêm nay bị bồi lấp. Ảnh: Trường Thăng.
Ngày 11 tháng Giêng năm 1645, ba nhân chứng mới được lệnh triệu tập. Đầu tiên là ông Martim Luis, có lẽ là cao tuổi nhất trong số nhân chứng. Ông khai “gần 70 tuổi.”Ông khá đạo đức: “Trong năm nay… đã xưng tội khoảng chừng 7 lần, ba lần tại Nam Việt với cha Alexandre Rhodes, và đã lãnh nhận Thánh Thể từ tay ngài vào dịp lễ Phục Sinh, và ở đây (Macau) bốn lần.” Ông đã đến Đàng Trong “hai lần,” và tại đó “ông đã nhìn thấy thầy Anrê là thầy giảng của cha Alexandre Rhodes, giữa những người Kitô giáo giúp dạy đức tin Kitô giáo cho họ. Và vì ở trên cùng một thuyền với cha Alexandre Rhodes”.
Ông không có mặt tại pháp trường “vì vào lúc thầy chịu tử đạo, ông đang ở trên thuyền, nên không biết chính xác ai là nhân chứng của cái chết này; nghe nói có nhiều người Bồ, cũng như cha Alexandre Rhodes; người ta đón lấy máu và thi thể của thầy.”
Ông khai ông Nghè Bộ “đã dựa vào mệnh lệnh nhà vua để ra lệnh giết chết thầy, bởi vì không có mệnh lệnh này quan không thể làm được điều đó.”
Ngày 11 tháng Giêng năm 1645, tại Thành mang Danh Thiên Chúa ở Trung Hoa (Macao), tại nhiệm sở của Đức Cha tổng quyền Manoel Fernandes, phòng thứ hai là nơi được chỉ định để thực hiện cuộc điều tra này, nhân chứng Martim Luis có mặt. Nhân chứng khai năm nay gần 70 tuổi, nguyên quán tại thành này, là con của ông Matheus Luis và bà Missia Ferreirea. Đức Cha tổng quyền cho thề trên Sách Phúc Âm, nhân chứng đặt tay phải trên Sách Phúc Âm và thề nói sự thật theo như những gì mình biết được và theo các câu hỏi đặt ra. Trả lời câu hỏi năm nay có xưng tội hay không, và bao nhiêu lần, nhân chứng trả lời rằng đã xưng tội khoảng chừng 7 lần, ba lần tại Nam Việt với cha Alexandre Rhodes, và đã lãnh nhận Thánh Thể từ tay ngài vào dịp lễ Phục Sinh, và ở đây bốn lần. Trả lời câu hỏi có bao giờ bị dứt phép thông công cách công khai chưa, nhân chứng đáp rằng nhờ lòng thương xót của Thiên Chúa, chưa bao giờ ông bị dứt phép thông công. Và với lời cảnh báo phải nói sự thật theo những gì biết được, và phải cân nhắc cẩn thật bởi thề gian là một tội trọng, đặc biệt trong lời thề hệ trọng như thế này. Nhân chứng đáp rằng ông đã biết rõ thề gian là một tội ác trầm trọng, và ông sẽ nói sự thật.
Câu hỏi thứ nhất:
Nhân chứng trả lời rằng đã đến Nam Việt hai lần, và ở đó, ông đã nhìn thấy thầy Anrê là thầy giảng của cha Alexandre Rhodes, giữa những người Kitô giáo giúp dạy đức tin Kitô giáo cho họ. Và vì ở trên cùng một thuyền với cha Alexandre Rhodes, nhân chứng đã nghe những người Bồ nói rằng thầy Anrê đã bị bắt và hành quyết ở Kẻ Chàm.
Câu hỏi thứ hai:
Nhân chứng trả lời rằng có nghe từ miệng những người Bồ nói ra rằng những điều được nói trong mục này đã thực sự diễn ra đúng như vậy.
Câu hỏi thứ ba:
Nhân chứng trả lời có nghe nói người ta đã kết án tử hình thầy Anrê bởi vì thầy là Kitô hữu, và quan Ông Nghè Bộ đã tuyên án tử đó tại Kẻ Chàm, và thầy Anrê đã chấp nhận với niềm vui sướng, thầy đã để cho điều đó thể hiện qua khuôn mặt của mình; và cũng vậy nhân chứng có nghe người ta nói tất cả những điều được nêu trong mục này đã xảy ra như thế; đó là điều hiển nhiên và mọi người ai cũng biết.
Câu hỏi thứ tư:
Nhân chứng trả lời rằng vì vào lúc thầy chịu tử đạo, ông đang ở trên thuyền, nên không biết chính xác ai là nhân chứng của cái chết này; nghe nói có nhiều người Bồ, cũng như cha Alexandre Rhodes; người ta đón lấy máu và thi thể của thầy với lòng mộ mến, thi thể thầy được mang đến thành này trong thuyền của thuyền trưởng João de Rezende; thầy được trao lại cho cha giám đốc trường Thánh Phaolô tại thành này; đó là điều hiển nhiên rõ ràng và ai cũng biết.
Câu hỏi thứ năm:
Nhân chứng trả lời rằng có nghe nói quan Ông Nghè Bộ đã dựa vào mệnh lệnh nhà vua để ra lệnh giết chết thầy, bởi vì không có mệnh lệnh này quan không thể làm được điều đó; cũng vậy, ông có nghe từ miệng những người Bồ nói rằng quân lính đã lấy đi những hình ảnh thánh, và quan Ông Nghè Bộ đã truyền cho cha Alexandre Rhodes phải quay trở lại Macao, và không được làm cho người ta thành Kitô hữu ở đây nữa; đó là điều hiển nhiên rõ ràng và ai cũng biết.
Câu hỏi thứ sáu:
Nhân chứng trả lời có nghe nói công khai những điều được đề cập trong câu hỏi này.
Câu hỏi thứ bảy:
Nhân chứng trả lời rằng điều rõ ràng hiển nhiên và mọi người ai cũng biết là thầy Anrê là một Kitô hữu tốt, và vì đức tin thầy đã hiến mạng sống của mình, thầy đã cho thấy điều đó và thầy có những nhân đức đã nói ở trên.
Câu hỏi thứ tám:
Nhân chứng trả lời rằng thầy Anrê được coi như vị thánh tử đạo thực sự và được tôn kính như thế tại Nam Việt cũng như tại thành này bởi những người Kitô hữu cũng như những người Bồ chứng kiến cái chết của thầy, và cả những ai được nghe câu chuyện này; và các thánh tích của thầy được người ta tìm kiếm và mộ mến; thi thể của thầy được đặt ở Học viện Dòng Tên ở đó thầy được mộ mến như vị thánh tử đạo nhưng cho đến nay nhân chứng không biết Thiên Chúa có làm phép lạ nào chưa do sự chuyển cầu của thầy. Nhân chứng không nói gì hơn nữa.
Và chứng từ này được đọc lại từng chữ một cho nhân chứng nghe, ông tuyên bố chứng từ này được viết đúng theo sự thật, ông không có gì để thêm vào hay bớt đi, nhưng chấp nhận là chứng từ của mình và xác nhận điều đó; nhân chứng ký tên mình cùng với Đức Cha tổng quyền, và với tôi, cha Antonio da Silva, thư ký pháp lý toà giám mục và công chứng viên chính của vụ án này, người chép chứng từ này. Ký tên: Martim Luis, Manoel Fernandes, tổng quyền. Cha Antonio da Silva.
nguồn: blog cố Lm. Antôn Nguyễn Trường Thăng, antontruongthang.com, với sự trau chút của chúng tôi cùng với cha Antôn khi ngài còn sống
