V. Tiến hành điều tra sơ khởi về cái chết của Thầy Giảng Anrê Phú Yên, tháng 12 năm 1644, tại Thành phố Macau
15. Biên Bản Thứ Mười Tám Về Cái Chết Của Thầy Giảng Anrê Phú Yên: Luis De Brito
Cùng ngày 11 tháng Giêng năm 1645, anh Luis de Brito đến trình diện, anh khai ba mươi tuổi, anh biết thầy Anrê và nhiều lần đàm đạo với thầy. Đương sự cho biết đã đi Đàng Trong đến bảy, tám lần. Quả là một thủy thủ lão luyện. Thông tin trên cũng đồng nghĩa với việc anh quá quen thuộc vùng Hội An và Kẻ Chàm (Cachao). Vì là người công giáo, chủ nhật và lễ trọng nào anh cũng đến dự lễ tại nhà linh mục Alexandre de Rhodes, vị linh mục duy nhất sống và làm việc tại vùng đất nầy. Do vậy anh xác nhận : “mặt giáp mặt (thầy Anrê), thầy độ chừng vào tuổi đã nói đó,(tức 19 tuổi trong câu hỏi thứ nhất) và nhân chứng đã nói chuyện nhiều lần với thầy, vì nhân chứng đã đến Nam Việt đến 7 hay 8 lần; nhưng không biết thầy là con của ai, chỉ biết rằng thầy Anrê phục vụ cha Alexandre Rhodes trong việc quản trị những người Kitô hữu”.
Bữa ăn của các thầy giảng Nam Định gợi nhớ bửa cơm thanh đạm của thầy giảng Việt An Đức và các bạn. Nguồn : Indochine, Internet.
Anh không nhớ rõ ngày tháng hành hình chỉ: “nhớ là vào tháng bảy năm vừa qua.”.
Anh khai rõ như nhiều chứng nhân khác : “thầy đã bị bắt vào năm ngoái khi thầy đang ở trong nhà của Cha ở gần Hội An, và đang lúc thầy xếp và sắp đặt lại những đồ thánh mà cha vừa dâng thánh lễ xong, và từ đó thầy bị giải đi làm tù nhân ở Kẻ Chàm, vì đó là điều hiển nhiên và mọi người ai cũng biết. “
Anh cũng như các người Bồ Đào Nha tin rằng thầy quả là một vị tuẩn đạo nên cũng tìm cho được một thánh tích : “và chính nhân chứng cũng sở hữu một mãnh vải của thầy mà nhân chứng rất quý”. Vào giai đoạn hỏi cung nầy anh biết rõ dân thành phố Macau rất sùng mộ thầy Anrê : “chính nhân chứng biết rằng thi thể của thầy đang ở Học viện của Dòng Tên “
Do quen biết nhiều và : “đã nói chuyện nhiều lần với thầy Anrê, và trong những lần nói chuyện này nhân chứng đã nhận thấy thầy có nhiều nhân đức Kitô giáo; và khi nhìn thấy cuộc sống và cái chết của thầy nhân chứng xác tín chắc chắn là thầy có những nhân đức đó, bởi vì thầy đã chết vì đức tin vào Chúa Kitô và vì tình yêu dành cho Ngài”.
Chúng ta khó có thể nghi ngờ về sự thành thật của anh Luis de Brito qua những lời khai sau đây.
Vào cùng một ngày, một tháng, một năm và một địa điểm, nhân chứng Luis de Brito có mặt. Nhân chứng là con trai của Francisco Soares de Brito và bà Maria Rozada, đã lập gia đình và trú quán tại thành này, đã khai ba mươi tuổi; là nhân chứng được thầy Manoel de Figueiredo chỉ định và được thư tín viên Antonio Rangel triệu mời. Cha tổng quyền cho nhân chứng thề trên Sách Phúc Âm, anh đặt tay phải lên Sách Phúc Âm và hứa nói sự thật theo những gì anh biết và sẽ được chất vấn. Trả lời câu hỏi năm nay có xưng tội không và mấy lần, nhân chứng đáp đã xưng tội theo luật buộc trong mùa Chay vừa qua,với cha Manoel de Miranda Dòng Tên, và đã lãnh nhận Thánh Thể từ tay của cha xứ, hạt trưởng nhà thờ thánh Laurent. Và trả lời câu hỏi có bao giờ bị dứt phép thông công chưa, nhân chứng đáp nhờ Chúa thương xót anh chưa bị dứt phép thông công. Với lời cảnh báo phải nói sự thật và cân nhắc cẩn thận bởi thề gian là một tội nghiêm trọng, nhân chứng tuyên bố có biết thề gian là một tội nặng nề và vì vậy nhân chứng sẽ nói sự thật theo những gì mình biết được liên quan đến vấn đề này.
Câu hỏi thứ nhất:
Nhân chứng trả lời rằng có biết thầy Anrê mặt giáp mặt, thầy độ chừng vào tuổi đã nói đó, và nhân chứng đã nói chuyện nhiều lần với thầy, vì nhân chứng đã đến Nam Việt đến 7 hay 8 lần; nhưng không biết thầy là con của ai, chỉ biết rằng thầy Anrê phục vụ cha Alexandre Rhodes trong việc quản trị những người Kitô hữu ở đó; thầy đã bị bắt vào năm ngoái khi thầy đang ở trong nhà của Cha ở gần Hội An, và đang lúc thầy xếp và sắp đặt lại những đồ thánh mà cha vừa dâng thánh lễ xong, và từ đó thầy bị giải đi làm tù nhân ở Kẻ Chàm, vì đó là điều hiển nhiên và mọi người ai cũng biết.
Câu hỏi thứ hai:
Nhân chứng trả lời rằng điều hiển nhiên và mọi người đều biết là thầy Anrê đã bị trói, bị đánh đòn bởi vì thầy là Kitô hữu và dạy đạo Chúa Kitô; và sau đó bị giải về Kẻ Chàm, ở đó quan Ông Nghè Bộ khảo thầy có phải là Kitô hữu không, thầy đã can đảm trả lời rằng thầy là Kitô hữu, và thầy sẵn sàng chết vì đạo Chúa Kitô; và vì lời tuyên xưng này mà thầy bị giải làm tù nhân trong một chỗ, một túp lều dùng làm nhà tù, ở đó thầy bị giam giữ với một cái gông cùm trên cổ trong khoảng 24 tiếng đồng hồ, cùng với một Anrê khác, là một cụ già, người này vì đã già và vì còn có gia đình nên quan đã tha mạng. Và cũng vậy, điều hiển nhiên và mọi người đều biết là quân lính thừa lệnh hành pháp còn mang theo mệnh lệnh bắt giam những người khác vì cùng một lý do.
Câu hỏi thứ ba:
Nhân chứng trả lời rằng có nghe những Kitô hữu Bồ, cũng như những người lương dân và Kitô hữu Nam Việt nói một cách đồng nhất rằng thầy Anrê bị quan Ông Nghè Bộ, người cai trị vùng đó, kết án tử hình, và thầy đã chấp nhận bản án đó với một khuôn mặt vui vẻ; và cũng vậy, nhân chứng nghe nói rằng thầy đã bị giải cách công khai đến nơi hành hình, là nơi cách xa địa phương, ở đó thầy bị giáo đâm và bị một người khác cắt cổ, trong khi đó thầy tiếp tục luôn tuyên xưng niềm tin vào Chúa Giêsu Kitô, và khích lệ những Kitô hữu khác phải vững vàng gắng bó với Chúa Kitiô; và những sự kiện này đã xảy ra theo như nhân chứng nhớ là vào tháng bảy năm vừa qua.
Câu hỏi thứ tư:
Nhân chứng trả lời rằng đã nghe nói từ miệng của những người Bồ là những nhân chứng của cái chết này. Họ là: Francisco de Azevedo, João de Rezende, Agostinho da Silva, Domingos Rodrigues, Antonio Mendes, Horacio Massa, và cha Alexandre Rhodes, và những người khác, họ hiện diện và đã nhìn thấy cái chết; họ đón lấy thi thể và máu với sự trang trọng và lòng mộ mến; và thi thể được những người Nam Việt trao cho cha Alexandre Rhodes, sau đó ngài trao lại cho thuyền trưởng tàu buôn João de Rezende, người này chở thầy đến thành phố này. Ở đây thầy được tiếp đón long trọng và đông đảo dân chúng, rồi thầy được trao lại cho Cha giám đốc Học viện Dòng Tên, như tất cả những điều này là hiển nhiên và mọi người đều biết.
Câu hỏi thứ năm:
Nhân chứng trả lời rằng đã nghe nói công khai ở Nam Việt rằng ông quan này đã hành quyết thầy vì ly do thầy là Kitô hữu theo mệnh lệnh của nhà vua xứ này, và bởi vì nhà vua không đồng ý có những Kitô hữu trong đất nước ông ta., và về điểm này nhân chứng cũng nghe nói vào lúc xảy ra cuộc bắt giữ thầy Anrê, quân lính đã lấy đi vài ảnh thánh và đồ thánh, sau đó những thứ này được trả lại cho cha Alexandre Rhodes; và ông quan Ông Nghè Bộ đã báo trước cho Cha rằng cha phải quay trở về Macao và không được lưu lại tại Nam Việt để sản sinh thêm nhiều Kitô hữu, bởi vì đó là mệnh lệnh và ý muốn của nhà vua.
Câu hỏi thứ sáu:
Nhân chứng trả lời rằng thầy bị giết vì lý do thầy là Kitô hữu chứ không phải vì một tội phạm nào khác, như mọi người và công chúng đều biết.
Câu hỏi thứ bảy:
Thầy Anrê có những nhân đức đối thần, là đức tin, đức cậy và đức mến, cũng như những nhân đức luân lý không? Cùng với những điều còn lại được kể ra trong mục này không?
Nhân chứng trả lời rằng đã nói chuyện nhiều lần với thầy Anrê, và trong những lần nói chuyện này nhân chứng đã nhận thấy thầy có nhiều nhân đức Kitô giáo; và khi nhìn thấy cuộc sống và cái chết của thầy nhân chứng xác tín chắc chắn là thầy có những nhân đức đó, bởi vì thầy đã chết vì đức tin vào Chúa Kitô và vì tình yêu dành cho Ngài, để đạt đến cuộc sống vĩnh hằng; và thầy cũng nhiệt thành trong việc phụng sự Thiên Chúa, siêng năng lãnh nhận các bí tích Sám Hối và Thánh Thể, và thầy có đức ái đối với những người đồng bào Kitô hữu, điều này cũng là hiển nhiên với đại chúng và ai cũng biết.
Câu hỏi thứ tám:
Nhân chứng trả lời rằng thầy Anrê được các Kitô hữu tại Nam Việt cũng như tại Macao đây coi là vị thánh tử đạo thực thụ bởi; người ta tìm kiếm và quý chuộng các thánh tích của thầy; và chính nhân chứng cũng sở hữu một mãnh vải của thầy mà nhân chứng rất quý; chính nhân chứng biết rằng thi thể của thầy đang ở Học viện của Dòng Tên ở thành phố này, được gìn giữ cách hết sức tôn nghiêm và mộ mến; nhưng chính nhân chứng không biết cho đến nay Thiên Chúa đã thực hiện phép lạ nào do sự chuyển cầu của thầy hay chưa. Và nhân chứng không nói gì thêm.
Và sau khi chứng từ này được đọc lại từng chữ một cho nhân chứng nghe, anh tuyên bố chứng từ này được viết theo đúng sự thật và anh không có gì để thêm vào hoặc bớt đi, và anh chấp nhận và xác định là chứng từ của mình và ký tên mình với Đức Cha tổng quyền, và với tôi, cha Antonio da Silva, thư ký Pháp lý của toà giám mục và công chứng viên chính cho vụ án này, là người chép chứng từ này. Ký tên: Luis de Brito. Manuel Fernandes, thuyền trưởng. Cha Antonio da Silva.
nguồn: blog cố Lm. Antôn Nguyễn Trường Thăng, antontruongthang.com, với sự trau chút của chúng tôi cùng với cha Antôn khi ngài còn sống