V. Tiến hành điều tra sơ khởi về cái chết của Thầy Giảng Anrê Phú Yên, tháng 12 năm 1644, tại Thành phố Macau
16. Biên Bản Nhân Chứng Thứ Hai Mươi Về Cái Chết Của Thầy Giảng Anrê Phú Yên: Lourence Fernandes

Cuộc hành hình thầy giảng Anrê Rànràn dưới cái nhìn của nghệ nhân Ba Tòng, Giáo xứ An ngãi, giáo phận Đà nẵng. (Vật liệu xi măng). Ảnh: Trường Thăng.
Ngày 12 tháng giêng Dương Lịch năm 1645, công việc điều tra về cái chết của thầy giảng Anrê Phú yên tiếp tục. Ông Lourence Fernandes, nguyên quán thành phố này, đã lập gia đình và trú quán ở đây, là con trai của ông Francisco Fernandes và bà Domingas da Costa đã được triệu tập. Biên bản của ông, tuy ngắn nhưng khá súc tích. Ông cho biết những chi tiết nhỏ từ việc xưng tội rước lễ “ông đã thường xuyên xưng tội tại thành phố này và tại Đàng Trong, lần mới đây nhất là ở nhà thờ Thánh Phaolô ông đã xưng tội với cha Vicente Ribeiro Dòng Tên, và ông đã lãnh nhận Mình Thánh Chúa từ tay cha Manoel de Miranda” đến những chi tiết về bản án thầy Anrê. Ong biết rất rõ về thầy qua các chuyến đi buôn bán ở Đàng Trong :
“Nhân chứng trả lời rằng quả thật ông đã đến Đàng Trong vào mùa gió mùa năm ngoái, ông đã biết thầy Anrê, thầy độ chừng 19 hay 20 tuổi, ông đã nhìn thấy, đã nói chuyện với thầy khi thầy bị giam giữ tại trại giam ở Kẻ Chàm, người ta đã giải thầy đến đây từ Hội An. Về bản thân thầy, Cha Alexandre Rhodes nói rằng thầy là thầy giảng, thầy phục vụ cha trong việc coi sóc mục vụ giới Kitô giáo ở đây; đó là điều minh nhiên ai cũng biết. ….và bị quan Ông Nghè Bộ tra khảo về đức tin, thầy đã can đảm tuyên xưng rằng thầy là Kitô hữu, và vì lý do đó, thầy bị tống vào nhà giam, vốn là một túp lều tranh, ở đó cũng có một Anrê khác, đã có tuổi, bị bắt vì ông là Kitô hữu; người ta đã tha mạng sống cho ông bởi vì ông đã lớn tuổi….và thầy bị trói giải đi từ nhà giam này với chiếc gông trên lưng cho đến một nơi cách xa khu dân cư Kẻ Chàm, ở đó thầy bị giáo đâm và bị cắt cổ”.
Ông nhớ rõ tên những người chứng kiến cái chết này João de Rezende, Francisco de Azevedo, Agostingo da Silva, Antonio Pecanha, và những người khác đã lập gia đình và trú quán tại thành phố này và những người hiện diện ở đó, và cha Alexandre Rhodes, Horacio Massa là những người đang ở Đàng Trong. Những cái tên đã được các chứng nhân khác xác nhận. Ông cũng là “nhân chứng đã tận mắt nhìn thấy”, ông còn nói rõ những chi tiết khác :
“… quan Ông Nghè Bộ đã tuyên bố rõ ràng, (khi giải thích) rằng theo mệnh lệnh của vua nước này, không được để có những Kitô hữu ở đây, và nhà vua không muốn người ta tiếp tục sản sinh Kitô hữu; chính nhân chứng đã nhìn thấy người ta trả lại những hình ảnh thánh, áo lễ, cũng như một chén thánh cho cha Alexandre Rhodes, những thứ mà quân lính đã cướp khi đi bắt thầy Anrê. Và chính nhân chứng đã nghe từ miệng của quan Ông Nghè Bộ tuyên bố với cha Alexandre Rhodes rằng ngài không được ở lại Đàng Trong, bởi vì chắc chắn cha sẽ có nhiều kẻ thù, và cha đừng có trách cứ ông về điều đó, cha phải quay trở về Macao, và ở đó, cha có thể đến đây rồi đi cùng với chính những người Bồ”
“Cha có nhiều kẻ thù”, như vậy bản án của thầy Anrê không đơn thuần là một sự nhầm lẫn pháp lý, hay sự bốc đồng của một cá nhân nào đo, mà phải thấy đây là một chủ trương lớn của nhiều nhân vật thế lực, muốn thay đổi chính sách về tôn giáo. Ông Nghè Bộ tuy rất thông cảm với linh mục Alexandre de Rhodes, ông đã từng coi là “bạn cha” nhưng trước áp lực chính trị, ông không thể làm gì hơn. Gió đã xoay chiều, Đàng Trong nhìn thấy sự sa sút của nước Bồ và sự vươn lên của các cường quốc hàng hải mới như Hà Lan, Anh Quốc..Nhật Bản đã bách hại, Trung Quốc cũng bắt đầu thì Đàng Trong không được phép chậm trể. Những diển biến lịch sử kế tiếp đối nội cũng như đối nội Đàng Trong có thể làm sáng tỏ hơn đoạn văn trên. Người ta giết thầy không vì tội ác nào ngoài “thầy Anrê đã bị giết vì thầy là Kitô hữu và vì thầy đã tuyên xưng Đạo Chúa Kitô, chứ không phải vì một tội ác nào thầy đã phạm”
Lời chứng của nhân vật sống chứng kiến tại chổ mang một giá trị rất lớn vì sự thành thật và cái nhìn sáng suốt. Ong không rõ nội tâm của thầy có đạo đức hay không, ông chỉ biết “công chúng và mọi người đều biết rằng thầy là một Kitô hữu tốt và trong giới Kitô giáo thầy cẩn thận và nhiệt tâm phục vụ cha Alexandre Rhodes”
Vào cùng một ngày, tháng, năm và tại cùng một địa điểm đã được nêu trên, Lourence Fernandes, nguyên quán thành phố này, đã lập gia đình và trú quán ở đây, là con trai của ông Francisco Fernandes và bà Domingas da Costa, được thư tín viên Antonio Rangel triệu tập, đã có mặt. Cha Tổng Quyền cho ông thề trên Sách Phúc Am, ông đặt tay phải trên Sách và thề hứa nói sự thật về những gì ông biết và sẽ được chất vấn. Trả lời câu hỏi năm này ông có xưng tội không, và bao nhiêu lần, ông nói rằng ông đã thường xuyên xưng tội tại thành phố này và tại Đàng Trong, lần mới đây nhất là ở nhà thờ Thánh Phaolô ông đã xưng tội với cha Vicente Ribeiro Dòng Tên, và ông đã lãnh nhận Mình Thánh Chúa từ tay cha Manoel de Miranda. Và trả lời câu hỏi có bao giờ ông bị dứt phép thông công chưa, ông trả lời rằng, nhờ lòng thương xót của Thiên Chúa, ông chưa bao giờ bị án phạt ấy. Với lời cảnh báo buộc phải nói sự thật, và phải suy xét cẩn thận vì thề gian là một tội nặng nề, nhân chứng trả lời rằng ông đã biết tội thề gian là một tội trọng, và ông sẽ nói những gì ông biết.
Mục chất vấn thứ 1:
Nhân chứng trả lời rằng quả thật ông đã đến Đàng Trong vào mùa gió mùa năm ngoái, ông đã biết thầy Anrê, thầy độ chừng 19 hay 20 tuổi, ông đã nhìn thấy, đã nói chuyện với thầy khi thầy bị giam giữ tại trại giam ở Kẻ Chàm, người ta đã giải thầy đến đây từ Hội An. Về bản thân thầy, Cha Alexandre Rhodes nói rằng thầy là thầy giảng, thầy phục vụ cha trong việc coi sóc mục vụ giới Kitô giáo ở đây; đó là điều minh nhiên ai cũng biết.
Mục chất vấn thứ 2:
Ông trả lời rằng ông có nghe nói đến, và tại Đàng Trong, điều hiển nhiên và ai cũng biết là thầy Anrê đã bị trói và đánh bằng roi mây vì lý do thầy là Kitô hữu, và thầy dạy Đạo Chúa Kitô; và khi bị giải đến Kẻ Chàm, và bị quan Ông Nghè Bộ tra khảo về đức tin, thầy đã can đảm tuyên xưng rằng thầy là Kitô hữu, và vì lý do đó, thầy bị tống vào nhà giam, vốn là một túp lều tranh, ở đó cũng có một Anrê khác, đã có tuổi, bị bắt vì ông là Kitô hữu; người ta đã tha mạng sống cho ông bởi vì ông đã lớn tuổi. Và chính nhân chứng đã nhìn thấy thầy Anrê trong nhà giam đó mang một chiếc gông trên lưng; thầy bị giam ở đó suốt một ngày trọn; nhân chứng đã nghe mọi người đều nói rằng khi người ta đến bắt thầy, họ đã mang theo lệnh bắt các thầy giảng khác và các Kitô hữu mà họ gặp. Và điều đó là hiển nhiên rõ ràng ai cũng biết.
Mục chất vấn thứ 3:
Ông trả lời rằng chính ông có mặt tại đó, khi cha Alexandre Rhodes hỏi quan Ông Nghè Bộ vì lý do gì ông ra lệnh xử tử thầy Anrê; ông quan trả lời rằng nó phải chết vì nó là Kitô hữu; nhưng chính ông không nhìn thấy tận mắt thầy Anrê có vui vẻ và hài lòng đón nhận tin về bản án tử hình hay không, bởi vì ông không có mặt vào lúc đó; nhưng trong công chúng ai cũng rõ và cũng biết rằng thầy Anrê vui lòng hiến dâng mạng sống vì Chúa Kitô; và thầy bị trói giải đi từ nhà giam này với chiếc gông trên lưng cho đến một nơi cách xa khu dân cư Kẻ Chàm, ở đó thầy bị giáo đâm và bị cắt cổ, trong khi đó thầy vẫn luôn kiên nhẫn tuyên xưng đức tin vào Đức Kitô, Chúa chúng ta; và chính ông biết rằng cái chết đó xảy ra vào ngày 26 tháng 7 năm 1644.
Mục chất vấn thứ 4:
Ông trả lời rằng những người chứng kiến cái chết này, theo trí nhớ của ông là, João de Rezende, Francisco de Azevedo, Agostingo da Silva, Antonio Pecanha, và những người khác đã lập gia đình và trú quán tại thành phố này và những người hiện diện ở đó, và cha Alexandre Rhodes, Horacio Massa là những người đang ở Đàng Trong; và chính nhân chứng đã tận mắt nhìn thấy biết rằng thi thể thầy được trao cho João de Rezende, là người đưa thầy đến thành phố Macao này bằng thuyền buôn của ông, và ở đây, thầy được đông đảo dân chúng tiếp rước trọng thể, sùng mộ, thầy được trao lại cho cha Viện trưởng Học viện Dòng Tên, công chúng đều rõ như vậy.
Mục chất vấn thứ 5:
Ông trả lời rằng công chúng và mọi người đều rõ, cũng như quan Ông Nghè Bộ đã tuyên bố rõ ràng, (khi giải thích) rằng theo mệnh lệnh của vua nước này, không được để có những Kitô hữu ở đây, và nhà vua không muốn người ta tiếp tục sản sinh Kitô hữu; chính nhân chứng đã nhìn thấy người ta trả lại những hình ảnh thánh, áo lễ, cũng như một chén thánh cho cha Alexandre Rhodes, những thứ mà quân lính đã cướp khi đi bắt thầy Anrê. Và chính nhân chứng đã nghe từ miệng của quan Ông Nghè Bộ tuyên bố với cha Alexandre Rhodes rằng ngài không được ở lại Đàng Trong, bởi vì chắc chắn cha sẽ có nhiều kẻ thù, và cha đừng có trách cứ ông về điều đó, cha phải quay trở về Macao, và ở đó, cha có thể đến đây rồi đi cùng với chính những người Bồ.
Mục chất vấn thứ 6:
Ông trả lời một điều chắc chắn và đã được chứng minh rằng thầy Anrê đã bị giết vì thầy là Kitô hữu và vì thầy đã tuyên xưng Đạo Chúa Kitô, chứ không phải vì một tội ác nào thầy đã phạm.
Mục chất vấn thứ 7:
Nhân chứng trả lời rằng thật sự ông không liên hệ với thầy Anrê và đã không nói chuyện với thầy, ông không biết thầy có các nhân đức đó hay không, nhưng rõ ràng công chúng và mọi người đều biết rằng thầy là một Kitô hữu tốt và trong giới Kitô giáo thầy cẩn thận và nhiệt tâm phục vụ cha Alexandre Rhodes.
Mục chất vấn thứ 8:
Nhân chứng trả lời tại Đàng Trong cũng như tại Macao đây, thầy được coi như vị tử đạo thực sự và được tôn kính như thế, người ta tìm kiếm và quý chuộng các thánh tích của thầy, thi thể thầy được cung kính an vị như một vị tử đạo, tại nhà thờ thánh Phaolô, và nhân chứng không biết Thiên Chúa, Chúa chúng ta có thực hiện phép lạ nào do sự chuyển cầu của thầy hay không; và nhân chứng không nói gì thêm.
Và sau khi chứng từ này được đọc lại từng chữ một cho nhân chứng nghe, ông tuyên bố chứng từ này được viết theo đúng sự thật và ông không có gì để thêm vào hoặc bớt đi, và ông chấp nhận và xác nhận là chứng từ của mình và ký tên mình với Cha tổng quyền, và với tôi, cha Antonio da Silva, thư ký chưởng ấn của toà giám mục và công chứng viên trưởng của vụ án này, là người chép chứng từ này. Ký tên:Loucenco Fernandes. Manuel Fernandes, Tổng Quyền. Cha Antonio da Silva.
nguồn: blog cố Lm. Antôn Nguyễn Trường Thăng, antontruongthang.com, với sự trau chút của chúng tôi cùng với cha Antôn khi ngài còn sống